Geautomatiseerd stemmen

De geautomatiseerde stemming

De geautomatiseerde stemming, die bij wet van 11 april 1994 werd ingevoerd, is van toepassing op het grootste deel van het Brusselse Gewest: Anderlecht, Oudergem, Sint-Agatha-Berchem, stad Brussel, Etterbeek, Evere, Vorst, Ganshoren, Elsene, Jette, Koekelberg, Sint-Jans-Molenbeek, Sint-Joost-ten-Node, Schaarbeek, Ukkel, Watermaal-Bosvoorde en Sint-Lambrechts-Woluwe.

In de gemeenten Sint-Gillis en Sint-Pieters-Woluwe stemmen de kiezers met behulp van een elektronisch stemsysteem met papieren bewijsstuk (zoals verder uiteengezet in punt 14).

Een geautomatiseerd stemsysteem omvat per stembureau:

• een elektronische stembus;
• één of meer stemmachines die elk uitgerust zijn met een beeldscherm, een eenheid voor het lezen en registreren van magneetkaarten en een optische leespen.

Op het niveau van het hoofdbureau beschikt elke gemeente over één of meer elektronische systemen voor de optelling van de stemmen die zijn uitgebracht in de verschillende stembureaus.

Elk stemhokje in het stembureau is uitgerust met een stemcomputer.

Nadat de kiezer zijn identiteitskaart en oproepingsbrief heeft voorgelegd, krijgt hij van de voorzitter een magnetische kaart. Om te stemmen, begeeft de kiezer zich naar het stemhokje, steekt hij de magneetkaart in de kaartlezer van de stemcomputer en kiest hij de taal van de stemprocedure, meer bepaald de taal die de instructies weergeeft op het scherm. Eender welke taal er ook wordt gekozen, de kiezer kan stemmen op alle lijsten die opkomen in zijn gemeente. Het beeldscherm geeft het volgnummer en letterwoord of logo weer van alle kandidatenlijsten.

De kiezer brengt een stem uit op de lijst van zijn keuze met behulp van een optische leespen die hij loodrecht op het stemscherm houdt. Hij kan eveneens kiezen om blanco te stemmen. Vervolgens bevestigt of annuleert hij zijn keuze en kiest hij voor een andere lijst.

Nadat de kiezer een lijst heeft gekozen, geeft het beeldscherm voor deze lijst de naam en voornaam weer van de kandidaten. De kiezer stemt ook hier met de optische leespen.

Vervolgens wordt er aan de kiezer gevraagd zijn uitgebrachte stem te bevestigen. Zolang hij dat niet heeft gedaan, kan de kiezer zijn stem nog wijzigen en een andere kandidatenlijst kiezen.

Na de laatste bevestiging, haalt de kiezer zijn kaart uit de kaartlezer van de stemcomputer.

De kiezer kan onmiddellijk daarna zijn uitgebrachte stem visualiseren door zijn kaart opnieuw in de kaartlezer te steken; hij kan zijn stem echter niet meer wijzigen.

Tenslotte neemt de kiezer zijn magneetkaart, toont deze aan de voorzitter of de bijzitter, die belast is met de controle van de elektronische stembus, en steekt deze vervolgens in de stembus.

Op het einde van de stemming sluit de voorzitter de stembus en maakt de geheugendragers waarop de stemmen zijn geregistreerd over aan het gemeentelijk hoofdbureau dat alle gegevens verzamelt teneinde tot de totalistatie van de stemmen te kunnen overgaan.

Betrouwbaarheid van het systeem en parlementaire controle:

De stemsystemen en hun software ondergaan verschillende erkenningen en controles. Na de conformiteitscontroles door de fabrikant van de software, wordt deze gecertificieerd door een onafhankelijk organisme. Tenslotte worden ook testen georganiseerd door het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. 

De wet op de geautomatiseerde stemming zoals gewijzigd door de ordonnantie van 29 juni 2006 voorziet parlementaire controle op kiesverrichtingen door een college van experten, samengesteld uit vier effectieve experten en vier plaatsvervangers aangewezen door het Brussels Parlement. Deze experten controleren het gebruik en de goede werking van het geheel van de stemsystemen en geautomatiseerde telling alsook de procedures aangaande de samenstelling, de verdeling en het gebruik van de machines, de software en de geheugendragers. Ze ontvangen van het ministerie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest het materiaal evenals het geheel van de gegevens, instructies en nuttige informatie om een controle uit te oefenen op de geautomatiseerde stem- en telsystemen. Ze kunnen meerbepaald de betrouwbaarheid van de stemmachines verifiëren, het exacte overschrijven van de uitgebrachte stemmen op de magneetkaart, het exacte overschrijven door de elektronische stembus van de op de geheugendrager van het stembureau vermelde stemmen, de correcte registratie van de geheugendragers van de stembureaus op de geheugendrager bestemd voor de totalisatie van de stemmen, de totalisatie van de uitgebrachte stemmen. Deze controle gebeurt onafhankelijk in door de experten willekeurig gekozen kiesbureaus. De experten voeren deze controle uit vanaf de veertigste dag voor de dag van de verkiezing, de dag van de verkiezing en nadien. Na de verkiezing legt het college van experten een verslag neer bij de Regering en het Parlement van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Daarin worden hun bevindingen, aanbevelingen en voorstel van verbeteringen betreffende de geautomatiseerde stemming uiteengezet. 

De broncodes worden in een bankkluis bewaard en worden na de verkiezingen bekend gemaakt.

De testen en controles verzekeren de kiezer dat de stemsystemen optimaal werken.

De beveiligde programmatuur, de geheugendragers en de veiligheidscodes eigen aan elk bureau worden onder verzegelde omslag en tegen ontvangstbewijs door de voorzitters van de hoofdbureaus overgemaakt aan alle voorzitters van de stembureaus. De geïnitialiseerde magneetkaarten worden afgeleverd door het gemeentebestuur.

De beveiligde programmatuur, de geheugendragers en de veiligheidscodes eigen aan elk hoofdbureau worden onder verzegelde omslag en tegen ontvangstbewijs door de gewestelijke administratie overgemaakt aan alle voorzitters van de hoofdbureaus.

De stem van de kiezer wordt geregistreerd op een magnetische kaart die in de verzegelde stembus blijft en dus gecheckt kan worden in geval van problemen. Na de stemming worden de informatiegegevens die geregistreerd zijn op de originele geheugendragers van de elektronische stembus twee keer gekopieerd door de voorzitter van het stembureau. Een van deze kopies wordt gelezen door het hoofdbureau. De stemsoftware, de magnetische dragers en de individuele kaarten worden tot na de geldigverklaring van de verkiezingen bewaard en kunnen dus zo nodig geverifieerd worden.

De elektronische stemming met papieren bewijsstuk

In 2007 droegen de verschillende overheden die bevoegd zijn voor de verkiezingen (Gewest, federale overheid), een consortium van universiteiten op een studie uit te voeren over een nieuw elektronisch stemsysteem. In deze studie wordt aanbevolen gebruik te maken van een elektronische stemprocedure en hieraan een controle te koppelen op basis van een papieren stembiljet. 

De Brusselse Hoofdstedelijke Regering heeft op 3 maart 2001 beslist om toe te treden tot een samenwerkingsakkoord dat werd afgesloten tussen de federale overheid en het Vlaams Gewest dat de organisatiemodaliteiten bevat van een overheidsopdracht voor het ontwikkelen van een prototype van een nieuw elektronisch stemsysteem. Voor deze opdracht hebben zes bedrijven een offerte ingediend. Na het onderzoek van de ingediende offertes werd beslist de opdracht te gunnen aan het bedrijf Smartmatic. 

Op 27 oktober 2011 hielden de federale, Brusselse en Vlaamse overheden een test van het nieuwe systeem. Aan dit experiment namen meer dan 6.000 personen deel. Het vond plaats op 22 verschillende locaties verspreid over het Belgische grondgebied, waarvan 13 in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. De nieuwe stemcomputers werden gebruikt in 29 stembureaus die werden bemand door ambtenaren van de Vlaamse, de Brusselse en de federale overheid. Deze hebben de resultaten, samen met een proces-verbaal, doorgestuurd, net zoals het bij een echte verkiezing zou gebeuren. Het proefproject kreeg een gunstige evaluatie.

In navolging hiervan heeft de Brusselse Hoofdstedelijke Regering op 26 januari 2012 beslist dat voor de gemeenteraadsverkiezingen van 14 oktober 2012 de gemeenten Sint-Pieters-Woluwe en Sint-Gillis zullen worden uitgerust met dit nieuwe elektronische stemsysteem.

Er werd besloten dit nieuwe systeem in een eerste fase slechts in twee pilootgemeenten in te voeren, enerzijds om budgettaire redenen, anderzijds teneinde de gebruiksvriendelijkheid van dit systeem eerst te evalueren bij het gebruik ervan in een reële context alvorens het toepasbaar te maken op het gehele grondgebied van het Brussels Gewest. 

Het nieuwe stemsysteem omvat per stembureau:

1. één of meer stemcomputers met aanraakscherm en geïntegreerde printer;
2. één scanner voor de visualisatie van de barcode in een stemhokje in het stembureau;
3. één computer voor de voorzitter met een schrijfeenheid voor chipkaarten en een printer;
4. één elektronische stembus met een scanner;
5. chipkaarten.

De kiezer ontvangt van de voorzitter van het stembureau of van een door hem aangewezen bijzitter een chipkaart die de voorzitter of de bijzitter vooraf geïnitieerd heeft en die toelaat eenmaal te stemmen in zijn stembureau.

Om zijn stem uit te brengen, steekt de kiezer eerst de chipkaart in de stemcomputer.

Overeenkomstig de wetten op het gebruik van de talen in bestuurszaken, gecoördineerd op 18 juli 1996, kiest de kiezer vervolgens de begeleidende taal; hij moet deze keuze bevestigen. Deze keuze is, na bevestiging ervan, definitief voor alle stemverrichtingen.

Het volgnummer en de naam of het letterwoord of logo van alle kandidatenlijsten verschijnen op het scherm. 

De kiezer wijst op het aanraakscherm de lijst van zijn keuze aan of het vak “blanco stem”. Hij bevestigt zijn keuze.

Nadat de kiezer een lijst heeft aangeduid, verschijnen voor die lijst op het beeldscherm het volgnummer, de lijstnaam of het letterwoord of logo alsook de namen en voornamen van de kandidaten.

De kiezer brengt zijn stem uit door het aanraakscherm aan te raken:

1. op het stemvak bovenaan de lijst;
2. op het stemvak met de naam van een kandidaat;
3. met een combinatie van:

• meerdere kandidaten van dezelfde lijst; 
• het stemvak bovenaan de lijst en een kandidaat binnen dezelfde lijst;
• het stemvak bovenaan de lijst en meerdere kandidaten binnen dezelfde lijst.

Nadat de kiezer zijn stem heeft uitgebracht, wordt hij verzocht die te bevestigen. Zolang de stem niet is bevestigd, kan de kiezer terugkeren naar het voorgaande scherm.

Wanneer de kiezer zijn stem heeft bevestigd, drukt de stemcomputer een papieren stembiljet af waarop de uitgebrachte stem in tekstuele vorm en in een tweedimensionale barcode is afgedrukt. De kiezer neemt het stembiljet en de chipkaart. De kiezer kan zijn stem op het stembiljet visueel controleren en vouwt daarna het biljet in twee delen met de bedrukte zijde naar binnen om het stemgeheim te bewaren. Noch op de stemcomputer, noch op de chipkaart, worden gegevens over de stem bewaard. De kiezer heeft bovendien de mogelijkheid de inhoud van de barcode op het stembiljet te visualiseren door zich te begeven naar het stemhokje met daarin de voormelde scanner voor de visualisatie.

De kiezer verlaat vervolgens het stemhokje en begeeft zich naar de stembus met zijn chipkaart en zijn in twee geplooid stembiljet in de hand.

De kiezers plaatst zich voor de stembus, overhandigt de chipkaart aan de voorzitter van het stembureau of aan de door hem hiervoor aangewezen bijzitter, scant de barcode van het stembiljet en steekt het, na bevestiging dat het goed gescand is, in de stembus.

Indien een andere persoon zijn stembiljet aan het scannen is aan de elektronische stembus, moet de kiezer wachten in de daartoe bestemde wachtzone die zich minstens op één meter van de stembus bevindt en in elk stembureau dient te worden ingericht.

De kiezer krijgt vervolgens zijn identiteitskaart terug, alsook zijn afgestempelde oproepingsbrief en verlaat onmiddellijk het stembureau.